Ở đây chúng tôi không tách riêng cách làm từng loại mà đem đến kinh nghiệm viết từ thực tế của đề thi. Muốn có bài làm tốt, TS phải nắm chắc những cách tích hợp như thế nào, từ đó có các cách triển khai hợp lý.
CÁC DẠNG YÊU CẦU:
Khảo sát với số lượng lớn đề thi, chúng tôi thấy câu hỏi viết đoạn văn ngắn có sự tích hợp với văn bản đọc hiểu ở các dạng sau đây:
Dạng 1: Nghị luận về một ý kiến/câu nói/một chủ đề có liên quan đến nội dung văn bản đọc hiểu. Trong đề thi minh họa năm 2019 là: “Từ nội dung đoạn trích phần đọc hiểu, anh/chị hãy viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) về điều bản thân cần thay đổi để có thể thành công trong cuộc sống”.
Dạng 2: Bày tỏ ý kiến có sự lựa chọn. Câu hỏi này gần giống với câu hỏi vận dụng thấp (câu 4) ở phần đọc hiểu văn bản, nhưng yêu cầu cao hơn. Cách hỏi thường là: “Anh/chị có đồng ý với ý kiến “…” (dấu ba chấm là phần trích từ văn bản) không? Hãy bày tỏ ý kiến trong một đoạn văn (khoảng 200 chữ)”.
Dạng 3: Trình bày suy nghĩ về ý nghĩa/tác dụng… của vấn đề trọng tâm được nói đến trong văn bản. Chẳng hạn “sự thấu cảm” (đề thi năm 2017), “sự trải nghiệm” (đề thi minh họa năm 2018). Hoặc có khi đề không nêu ra vấn đề trọng tâm là gì, mà để TS tự rút ra từ văn bản/câu chuyện. Cách hỏi này khó hơn, TS phải xác định đúng vấn đề thì mới nghị luận đúng hướng. Hoặc, đề trích một vài câu văn/câu thơ tiêu biểu trong văn bản, từ đó yêu cầu TS trình bày suy nghĩ của mình về ý kiến/về câu thơ đó (như đề minh họa năm 2017).
Cách làm bài - Viết đúng trọng tâm câu hỏi
Trong đáp án chấm có yêu cầu đảm bảo về hình thức đoạn văn: viết theo cách diễn dịch, quy nạp, tổng - phân - hợp, móc xích hoặc song hành, khác với yêu cầu về hình thức của một bài văn. Như vậy, khi viết đoạn văn, TS phải vận dụng một trong các cách triển khai trên và trả lời trực tiếp vào yêu cầu của đề.
Chẳng hạn, với câu hỏi về ý nghĩa/tác dụng của vấn đề trọng tâm được nói đến trong văn bản, như “sự thấu cảm” (đề thi năm 2017), “sự trải nghiệm” (đề thi minh họa năm 2018), thì TS phải trả lời trực tiếp, đầy đủ về ý nghĩa/tác dụng của sự thấu cảm/sự trải nghiệm là đạt điểm. Không cần phải giải thích, bàn luận dài dòng.
Hay từ đề thi minh họa năm 2019 là: “Từ nội dung đoạn trích phần đọc hiểu, anh/chị hãy viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) về điều bản thân cần thay đổi để có thể thành công trong cuộc sống”. Thì TS phải cho người đọc thấy được những điều cụ thể mà bản thân thay đổi để thành công là gì.
Ở dạng câu hỏi bày tỏ ý kiến có sự lựa chọn: “Anh/chị có đồng ý với ý kiến “…” không? Thì phải trả lời dứt khoát quan điểm và kèm giải thích cặn kẽ.
Có nghĩa là, thay vì viết bài văn, TS phải triển khai đầy đủ theo trình tự các phần: giới thiệu, triển khai (thường là các thao tác giải thích, phân tích, bình luận, chứng minh, so sánh, bác bỏ) và kết luận. Thì viết đoạn văn, TS chỉ cần sử dụng một vài thao tác tiêu biểu phù hợp đề bài yêu cầu. Chẳng hạn, đề yêu cầu “hiểu thế nào” thì giải thích, “ý kiến anh/chị” thì bình luận, “làm sáng rõ” thì phân tích và chứng minh…
Tuy nhiên, yêu cầu viết đoạn văn khác với cách trả lời câu hỏi đọc hiểu. Nghĩa là TS phải đảm bảo về độ dài, viết thành một đoạn theo hình thức (như đã nói ở trên), triển khai đúng vấn đề cần nghị luận. Chú ý về chính tả, dùng từ, đặt câu và phải có sáng tạo ở cách diễn đạt mới mẻ, thể hiện suy nghĩ sâu sắc…
TRIỂN KHAI THEO CÁCH NÀO LÀ HIỆU QUẢ?
Để viết đoạn văn rõ ràng, chặt chẽ, TS nên chọn cách triển khai theo hình thức tổng - phân - hợp:
- Ở phần “tổng” (viết phần chủ đề) nên nêu ngắn gọn, trực tiếp, dẫn lại ý kiến (nếu có);
- Ở phần “phân” trả lời trực tiếp vào trọng tâm của đề như đã nói ở trên. Nên dùng cách trình bày theo thứ tự (thứ nhất là…, thứ hai là…, bên cạnh đó…, ngoài ra… và phân tích/diễn giải, kết hợp dẫn chứng để làm sáng tỏ);
- Và phần “hợp” cần tóm lược các ý trọng tâm đã triển khai, nêu thêm ý nghĩa, bài học của vấn đề nghị luận, suy nghĩ bản thân.
BA LỜI KHUYÊN CHO THÍ SINH:
Một, không viết quá dài hoặc quá ngắn (200 chữ, khoảng hơn một trang giấy thi một chút); không viết thành bài, mà phải viết một đoạn.
Hai, Trong câu hỏi thường có hai vế: vế đầu là lời dẫn gắn với văn bản đọc hiểu, vế sau là yêu cầu của đề. Cho nên cần triển khai kỹ ở vế sau để làm nổi bật vấn đề trọng tâm. Không sa đà vào bình giải văn bản đọc hiểu. Nhiều khi đề cho có liên quan đến văn bản văn học nhưng cần nhớ đây là kiểu làm văn xã hội, để tránh lạc vào thao tác phân tích văn học.
Ba, nắm chắc 4 yêu cầu của đáp án chấm: 1. Đảm bảo yêu cầu về hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, tổng - phân - hợp…); 2. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận (không lạc đề); 3. Chính tả, dùng từ, đặt câu; và 4. Sáng tạo (có cách diễn đạt mới mẻ, thể hiện suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận, dẫn chứng xã hội hay…). Mỗi yêu cầu có 0,25 điểm.
GV.Trần Ngọc Tuấn
(Tổ Ngữ văn, Trường THPT Tây Thạnh)