Công trình Chào mừng 50 năm Giải phóng miền Nam, Thống nhất đất nước (1975 - 2025)
Đổi mới về hoạt động giáo dục nhà trường
Hệ thống trường học phổ thông tại TP.HCM luôn “lột xác” để theo kịp xu hướng đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29 của Trung ương 2013. Nhìn vào bức tranh tổng thể của giáo dục ngày nay tại TP.HCM đã thấy thay đổi rất nhiều. Trong phương pháp dạy học, từ việc chú trọng kiến thức, lấy vai trò người thầy làm trung tâm đã dịch chuyển sang thái cực coi người học là chủ thể, hạt nhân của việc dạy học với việc đề cao kỹ năng, thái độ. Học sinh ngày nay không chỉ học giỏi là được, mà cần phải biết ứng xử linh hoạt với cuộc sống, thông thạo các “kỹ năng mềm”, biết “làm việc nhóm”. Giáo dục chú trọng kỹ năng, nên đề cao việc nghiên cứu, học để tạo ra “sản phẩm”. Vì vậy việc dạy học STEM cũng được lãnh đạo ngành giáo dục TP.HCM chú trọng.
Hình ảnh người thầy với những tập giáo án viết tay, bản in đánh máy đã ít còn phụ hợp. Thay vào đó là các phương tiện dạy học hiện đại, kết nối trực tiếp với internet trong tiết giảng. Nên tính gợi mở rất cao. Các hoạt động về chuyên môn, hồ sơ, điểm số, thi cử, họp hành đều phát huy thế mạnh của công nghệ số. Không còn thấy cảnh phụ huynh chen chúc xếp hàng đóng học phí như trước đây. 100% trường học hiện nay tại TP.HCM đều áp dụng thanh toán trực tiếp qua ngân hàng. Phụ huynh không phải chờ đến định kỳ mới biết điểm số của con em qua phiếu liên lạc bằng bản in giấy. Với sự tiện lợi của các trang mạng kết nối học đường bằng hệ thống kết nối tin nhắn điện tử.
Ngành giáo dục hướng đến việc xây dựng môi trường học đường văn hóa, dân chủ, hạnh phúc, nhân văn. Tại địa phương TP.HCM, từ nhiều năm nay, lãnh đạo Sở GD-ĐT cũng đã quán triệt các trường thực hiện xây dựng không gian văn hóa, giảm áp lực trong kiểm tra, thi cử. Các đánh giá, xếp loại, khen thưởng cũng dần thay đổi theo lộ trình thực hiện chương trình phổ thông mới, hợp lý, toàn diện hơn với người học.
Cơ sở vật chất trong nhà trường ngày càng hoàn thiện và hiện đại hóa. Nhiều trường phổ thông hiện nay đã sắm đủ 100% máy lạnh trong các phòng học cho học sinh. Hệ thống nghe nhìn, kết nối mạng (loa, màn hình tivi cỡ lớn, mạng wifi) đều ngày càng hiện đại, tiện nghi. Thư viện điện tử cũng là một mô hình tiên phong của giáo dục TP.HCM. Hiện đại hóa và đổi mới cách thức hoạt động phòng tư vấn tâm lý trong nhà trường cũng là “điểm nhấn” của giáo dục thành phố. Nhiều trường trở thành mô hình “kiểu mẫu” trong việc tư vấn tâm lý cho học sinh, phụ huynh và xã hội.
Không gian văn hóa Hồ Chí Minh và Trường học hạnh phúc - “thương hiệu” của Ngành giáo dục TP.HCM
Chỉ trong năm 2023, 100% trường học ở TP.HCM đều đã xây dựng không gian văn hóa Hồ Chí Minh. Theo đánh giá của Sở GD-ĐT TP.HCM, các trường học ở TP.HCM đã triển khai thực hiện xây dựng không gian văn hóa Hồ Chí Minh. Đây là một dấu ấn quan trọng trong công tác giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc, bồi dưỡng nhân cách, lối sống cho học sinh, sinh viên một cách trang trọng, khoa học, phù hợp với điều kiện thực tế cả về văn hóa vật thể, phi vật thể, trên không gian mạng, ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong quá trình thực hiện. Thay vì trước đây, để giáo dục lịch sử, nhà trường phải dẫn học sinh đi đến bảo tàng, nhà lưu niệm. Thì nay, với không gian văn hóa Hồ Chí Minh tại trường, thầy trò không cần phải mất thời gian, phải tốn kém, mà được học trực tiếp tại trường.
Với chủ trương xây dựng trường học hạnh phúc, có thể tự hào khẳng định đây là “thương hiệu” của TP.HCM. Đây là một trong những dấu ấn của giáo dục TP.HCM năm 2023. TP.HCM là một trong những đơn vị đầu tiên trên cả nước triển khai thực hiện bộ tiêu chí Trường học hạnh phúc tại 100% cơ sở giáo dục trên địa bàn. Với 18 tiêu chí được chia làm 3 nhóm tiêu chuẩn: về con người, về dạy học và hoạt động giáo dục, về môi trường; dựa trên nguyên lý trải nghiệm hạnh phúc của con người: kết nối với bản thân - kết nối với người khác - kết nối với thế giới tự nhiên. Mục tiêu của trường học hạnh phúc là góp phần xây dựng hình ảnh con người TP.HCM "sống tử tế, văn minh, hiện đại, nghĩa tình, năng động sáng tạo" từ đó, hình thành mối quan hệ tốt đẹp trong mỗi nhà trường, tạo môi trường giáo dục thân thiện, học tập tích cực.
Công nghệ số hóa trong hoạt động giáo dục
Trong bối cảnh xã hội đang “chạy đua” với sự phát triển như vũ bão của công nghệ số, Ngành giáo dục TP.HCM cũng đã là “người về nhất” của đường đua ấy. Chẳng hạn, với việc thu học phí học sinh, cùng với chủ trương chung của toàn thành, nhà trường thực hiện bằng hình thức chuyển khoản qua liên kết với hệ thống ngân hàng đã từ lâu. Việc này xóa bỏ tình trạng phụ huynh xếp hàng chờ đợi, mất thời gian, công sức. Hiện nay, Sở GD-ĐT TP.HCM bắt đầu áp dụng học bạ số cho học sinh tiểu học. Về quản lý điểm số học sinh, sổ liên lạc giữa nhà trường và phụ huynh, nhà trường tại TP.HCM sử dụng hoàn toàn bằng phần mềm công nghệ điện tử. Phần mềm này kết nối trực tuyến với nhiều ứng dụng. Vì vậy, khi đã tham gia kết nối, phụ huynh học sinh có thể xem tình hình học tập, rèn luyện của con em mình ở mọi nơi, mọi thời điểm.
Việc dạy học và kiểm tra, đánh giá, nhà trường tại TP.HCM song song kết hợp giữa hình thức trực tiếp vừa kết hợp dạy trực tuyến bằng trên nhiều nền tảng công nghệ số. Dù việc dạy học online là giải pháp bất đắc dĩ để ứng biến với đại dịch Covid-19 trước đây, song quan điểm của lãnh đạo ngành gáo dục TP.HCM là giúp việc dạy học thêm đa dạng. Điều này còn giúp cho việc học tập, việc kiểm tra, đánh giá đa dạng hơn về hình thức, tạo được hứng thú cho học sinh, tạo thói quen tự học.
Hình ảnh lãnh đạo ngành giáo dục TP.HCM qua các thời kỳ:
Đổi mới giáo dục TP.HCM - nhìn từ môn ngữ văn
Một, đề thi tuyển sinh vào lớp 10 môn Ngữ văn của TP.HCM từ lâu đã trở thành “thương hiệu”, được nhiều giáo viên trong cả nước khen ngợi về sự tiên phong, đổi mới, luôn cập nhận đánh giá cao. Chẳng hạn đề thi tuyển sinh vào 10 năm 2015, mang tính thực tiễn và có giáo dục việc hát quốc ca Việt Nam và lòng yêu nước; thần tượng của tuổi mới lớn và sự vô cảm với người thân trong gia đình. Điểm thú vị nhất của đề thi là ở tính nhạy bén và thời sự của đề thi: Sự kiện thể thao SEA Games vừa đang diễn ra với bài viết ngày 8/6/2015 về Cảm xúc SEA Games 28 trên báo Thanh Niên đã đưa vào đề thi ngày 11/6/2015. Nghĩa là chỉ có hơn 1 ngày cho sự chuẩn bị đề thi. Quả là ban ra đề thi Sở GD - ĐT TP. HCM đã ghi một kỷ lục hiếm có! Liên tục đề thi tuyển sinh 10 môn văn từ chục năm trở lại đây đều được đánh giá cao về tính thời sự, có ý nghĩa giáo dục cao và tạo được hứng thú đặc biệt cho thí sinh khi làm bài. Và vừa qua, đề minh họa cho kỳ thi tuyển sinh 10 sắp tới theo chương trình mới, 2018, cũng đã thực sự “lột xác”, hứa hẹn cho đề thi chính thức hoàn hảo. Đề thi học sinh giỏi môn văn (lớp 9, 12) của TP.HCM cũng luôn thay đổi mới không ngừng, được dư luận đánh giá cao.
Hai, việc dạy học môn ngữ văn trong nhà trường phổ thông tại TP.HCM nhiều năm qua đã đổi mới rất nhiều so với khoảng mười năm trước đây. Trong đó, biểu hiện dễ thấy nhất là ở những tiết thao giảng trường, thao giảng cụm, và ngay cả những tiết học bình thường trong lớp, nhiều giáo viên cũng đã ý thức về sự đổi mới để đem đến nhiều tiết học thú vị cho học sinh. Lối truyền đạt một chiều: thầy nói trò nghe, thầy giảng/đọc trò ghi dần bị triệt tiêu. Thay và đó là phát huy tương tác giữa trò và thầy, giữa trò và trò; tăng cường nhiều hơn kỹ năng nói bên cạnh kỹ năng viết vốn đặc thù của môn văn; lấy trò làm trung tâm của hoạt động dạy học; thay đổi cách kiểm tra, đánh giá... Từ khi Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đưa vào áp dụng cuốn chiếu, việc dạy học văn càng được “lột xác” nhiều hơn. Điểm dễ nhận thấy là học sinh được học đa dạng hơn về các kiểu loại văn bản (chương trình trước đây đa số là các văn bản văn học nghệ thuật), tăng cường hài hòa các kỹ năng đọc, viết, nói và nghe. Và “nóng” nhất thời gian qua là việc ra đề kiểm tra, đánh giá lấy ngữ liệu là văn bản mới học sinh chưa được học, không có trong sách giáo khoa... Các tiết thao giảng cụm chuyên môn của giáo viên nhiều trường rất mới, rất thú vị với các dự án văn học hoành tráng, thực hiện tạo sản phẩm nhật dụng đa dạng, và sân khấu hóa tác phẩm ấn tượng... giúp học sinh thêm yêu mến việc học ngữ văn”.
Ba, STEM hóa tiết dạy học ngữ văn cũng là xu hướng đổi mới hện nay của trường học tại TP.HCM. Theo hướng dẫn triển khai giáo dục STEM trong năm học 2024-2025 của Sở GD-ĐT TPHCM: “Giáo dục STEM là một phương thức giáo dục nhằm trang bị cho học sinh những kiến thức khoa học gắn liền với ứng dụng trong thực tiễn. Từ năm học 2024-2025, có 3 hình thức tổ chức dạy học STEM trong trường THCS, THPT trên địa bàn thành phố, bao gồm: Dạy học các môn khoa học theo bài học STEM; Tổ chức hoạt động trải nghiệm STEM; Tổ chức hoạt động nghiên cứu khoa học, kỹ thuật. Giáo viên thiết kế các bài học STEM để triển khai trong quá trình dạy học các môn học thuộc Chương trình giáo dục phổ thông 2018 theo hướng tiếp cận tích hợp nội môn hoặc tích hợp liên môn”. Giáo viên môn văn nhiều trường THCS, THPT đã đưa STEM vào giờ học văn theo thiên hướng đem đời sống thực tiễn vào giờ dạy học văn vì thế, không khí lớp học trở nên rất sôi nổi, vui tươi; các em học sinh có dịp được trổ tài khéo tay chế biến, bày trí, sáng tạo những ra sản phẩm có thể ứng dụng vào thực tế đời sống. Điều này phù hợp với quan điểm của những người soạn sách chương trình mới. Trong buổi tập huấn sử dụng sách giáo khoa ngữ văn 10 của chương trình mới trước đây, tiến sĩ Nguyễn Hồng Nam - đồng tác giả của bộ sách Chân trời sáng tạo - nhấn mạnh với giáo viên rằng: “Thầy cô dạy gì thì dạy, mục đích cuối cùng là trong mỗi bài học phải giúp các em tạo ra cho được sản phẩm”.
Bốn, việc giảng dạy theo chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 đã “cuốn chiếu” xong lộ trình. Sau một chặng đường khá dài thực hiện giảng dạy trong nhà trường tạ TP.HCM, thấy có nhiều điểm khởi sắc. Đa số học sinh cảm thấy hứng thú học tập chương trình mới so với chương tình cũ trước đây. Bởi vì, chương trình mới được giảm một số môn học, các em được chọn tổ hợp môn với các môn học mình yêu thích. Nhiều môn học được xây dựng theo cách giảm tải phần lý thuyết và tăng tính thực hành, vận dụng. Về phương pháp dạy và học, điều được học sinh quan tâm là “ít bị gò bó, rập khuông bởi sách giáo khoa, các tài liệu”. Ngược lại, nó phát huy vai trò chủ động, sáng tạo, tự học của học sinh. Học sinh được trao đổi, thảo luận, hoạt động nhóm nhiều hơn. Nên tiết học lúc nào cũng sôi nổi, khác với không khí trầm lắng trước đây. Các môn học như tiếng Anh, ngữ văn, giáo viên cũng tăng cường cho nhiều kỹ năng cho học sinh như đọc, nói và nghe, thay vì quá chú trọng kỹ năng viết như trước đây. Khiến học sinh TP.HCM “bớt rụt rè, thụ động trong học tập, giao tiếp”.
Năm, về công tác kiểm tra, đánh giá, học sinh hoan nghênh chương trình mới vì điểm số được đánh giá toàn diện thế mạnh của học sinh. Thay vì cách đánh giá cũ chủ yếu là bài kiểm tra viết. Thì cách đánh giá mới với nhiều hình thức như sản phẩm, hoạt động thuyết trình, thực hành... khiến học sinh yêu thích và việc học hiệu quả hơn. Với đề thi là văn bản ngoài sách giáo khoa, đa số các em đều thừa nhận có chút khó khăn lúc đầu khi làm bài song hầu hết các em cho biết rất có hứng thú khi làm bài về một văn bản hoàn toàn mới lạ. Điều nay đã được chuyên viên môn văn của Sở GD-ĐT TP.HCM khuyến khích các trường ra đề môn văn theo hướng này từ rất sớm.
Sáu, học theo chương trình mới, học sinh TP.HCM được khuyến khích thuyết trình nhiều. Điều này giúp cho họ năng động, tích cực, hướng đến xu thế công dân toàn cầu. Khi nhắc đến 4 kỹ năng nghe, nói, đọc, viết, lẽ thường người ta nghĩ đó là đặc trưng của môn học ngoại ngữ. Các tiết học môn ngữ văn tại TP.HCM chú trọng đến 4 kỹ năng trên, đặc biệt là nói và nghe. Nhiều học sinh biết thuyết trình và tranh luận, giảm bớt sự thụ động, rụt rè, thu mình, mà tự tin, chững chạc, sẵn sàng tâm thế bước vào đời, vào môi trường mới đại học.
Những dấu son về thành tích nổi bật của hoạt động giáo dục tại TP.HCM từ mấy thập kỷ qua, dẫu chưa phải là cách đánh giá toàn bộ, cũng cho chúng ta thấy phần nào bức tranh đổi mới sáng sủa của ngành giáo dục TP.HCM. Cũng sẽ còn nhiều những hạn chế, khó khăn phía trước. Và việc phải luôn nỗ lực không ngừng để hoàn thiện tốt hơn là điều khó tránh khỏi!
Với những “dấu son” trên, dẫu chưa thật khái quát, đầy đủ, song có thể thấy, Ngành giáo dục TPHCM trong mấy thập kỷ qua đã có những bước tiến vượt bậc. Xứng đáng là địa phương tiên phong, đầu tàu cho sự nghiệp giáo dục của cả nước. Đáp ứng kỳ vọng của Tổng Bí thư Tô Lâm: “Tôi đề nghị các ban, bộ, ngành Trung ương, các cấp ủy Đảng, chính quyền chăm lo hơn nữa sự nghiệp giáo dục bằng các quyết sách kịp thời, thiết thực và đúng đắn để các thầy giáo, cô giáo và các em học sinh, sinh viên, học viên được giảng dạy, học tập trong một môi trường lành mạnh và đầy đủ các điều kiện để phát huy năng lực sáng tạo, thực hiện thành công công cuộc đổi mới của giáo dục nước nhà” (Thư của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm gửi ngành Giáo dục nhân dịp khai giảng năm học mới 2024-2025).
Trần Ngọc Tuấn - GV Trường THPT Tây Thạnh
(Bài viết trong Công trình Chào mừng 50 năm Giải phóng miền Nam, Thống nhất đất nước,1975 - 2025)